Natura w czasie epidemii

Opustoszałe miasta, zamknięte sklepy i zwierzęta beztrosko poruszające się po ulicach. Parę tygodni temu można by to uznać za klasyczną, postapokaliptyczną wizję świata, dziś jednak musimy się mierzyć z taką rzeczywistością. Nie jest to oczywiście stan nieodwracalny, lecz wskaźniki giełdowe i prognozy gospodarcze jasno wskazują, że mamy do czynienia z kolejnym kryzysem ekonomicznym. Będzie on jednak nietypowy – wpłynie nie tylko na przedsiębiorstwa, czy gospodarstwa domowe, ale także na całą otaczającą nas przyrodę.

Natura nie znosi próżni. Wraz z ograniczeniem działalności gospodarczej człowieka, przyroda dostała chwilę na regeneracje swoich zasobów. Masowe kwarantanny w państwach europejskich ograniczyły zarówno produkcję, jak i mobilność mieszkańców. Na przestrzeni ostatnich dwóch miesięcy skutki takiego stanu rzeczy można było zaobserwować m.in. we Włoszech. Weneckie kanały, zazwyczaj zanieczyszczone, o minimalnej przejrzystości, błyskawicznie oczyściły się dzięki wymianie wód oraz stały się przyjaznym środowiskiem dla ryb¹. Bez zakazu ruchu gondolowego nie byłoby to możliwe. I nie jest to odosobniony przypadek.

Do Cagliari we włoskiej Sardynii przypłynęły delfiny, zachęcone pustkami w porcie oraz zakazem ruchu morskiego². Dzięki ograniczeniom w aktywności kutrów, powstała szansa na odnowienie populacji ryb morskich. Także na lądzie można obecnie zobaczyć rzadko spotykane gatunki – na pustych ulicach miast coraz częściej pojawiają się dzikie zwierzęta. W opustoszałych kurortach turystycznych zwierzęta coraz odważniej wychodzą na ulice³ – m.in. w centrum Zakopanego pojawiły się łanie⁴.

Szansę na oddech zyskała także natura w parkach narodowych. Chcąc ograniczyć skupiska ludzi, kolejne parki zamykają wejścia, lub ograniczają liczbę odwiedzających – wyłączając poszczególne trasy, schroniska czy atrakcje. Prawie wszystkie polskie rezerwaty zdecydowały się na takie działania, co także będzie miało pozytywny wpływ na znajdującą się w nich dziką przyrodę⁵. Niestety będzie on krótkotrwały, ponieważ już teraz np. w Polsce ograniczenia te zaczęły być zmniejszane. Podobne decyzje podejmowane są przez władze parków na całym świecie. Argentyna, Chile, Brazylia, czy USA – na całym globie wprowadzane są ustawy, mające zredukować liczbę turystów jednocześnie odwiedzających Parki Narodowe⁶⁷. A gdzie nie ma człowieka, odżywa natura. Chwila odpoczynku od ludzi przyda się szczególnie po okresie zimowym, gdy zwierzęta stają się bardziej aktywne i odważniej poszukują pożywienia.

Szczególnie silny wpływ na środowisko można było zauważyć w kraju, w którym rozpoczęła się pandemia. Zmiany te jednak nie utrzymały się długo. Chiny musiały podjąć niezwykle silne kroki, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się wirusa. W ich następstwie, chińska emisja dwutlenku węgla w lutym zmniejszyła się o 25% względem analogicznego okresu w zeszłym roku, natomiast dwutlenku azotu – aż o 30%⁸. Było to spowodowane przede wszystkim spadkiem produkcji energii elektrycznej, mniejszym zapotrzebowaniem na prąd przez zamknięcie hut metali oraz ograniczeniami w ruchu samochodowym i lotniczym. Jednak już pod koniec marca poziom dwutlenku azotu zarówno w obszarach miejskich, jak i centrach przemysłowych powrócił do wartości sprzed kryzysu. Nie utrzymała się także redukcja emisji dwutlenku węgla, która na koniec marca wynosiła nie 25%, a jedynie 18%. Mimo wszystko przekłada się to na znaczny wzrost jakości powietrza i, niespotykane od czasów chińskiej rewolucji gospodarczej, ograniczenie smogu⁹. Ma to także bezpośrednie przełożenie na życie ludzi – według szacunków Chińskiego Uniwersytetu w Hongkongu każdego roku ponad milion Chińczyków umiera ze względu na zanieczyszczone powietrze¹⁰. Ograniczenie emisji przemysłowej wpłynie na redukcję tej liczby o około 65 tysięcy osób¹¹.

Czy to jednak oznacza, że epidemię można określić, jako korzystną dla planety?
Absolutnie nie. Ciężko jest oszacować, jak duże straty poniesie ludzkość ze względu na spowolnienie gospodarcze oraz ile wyniesie ostateczna liczba zgonów. Państwa, w których wirus rozprzestrzenia się najbardziej dynamicznie są jednocześnie ścisłą czołówką gospodarczą świata – USA, Chiny i Unia Europejska wytwarzają łącznie ponad 65% światowego PKB. Trzeba być więc przygotowanym na ogólnoświatowy kryzys, ograniczenie pomocy międzynarodowej dla państw uboższych oraz straty dobrobytu. Obecnie nie wiadomo także, jak wyglądać będzie dalszy rozwój epidemii oraz jej przebieg w państwach o słabo rozwiniętej służbie zdrowia.

Dodatkowo ograniczenie emisji szkodliwych gazów ma jedynie charakter krótkotrwały. Wraz z zakończeniem pandemii nastąpi produkcja zanieczyszczeń odwetowych – skutków ubocznych intensyfikacji prac w przemyśle, mających pobudzić gospodarkę przy pomocy pakietów stymulujących. Trzeba również liczyć się z faktem, że chcąc zminimalizować spowolnienie gospodarcze, wiele państw świata porzuci inwestycje w odnawialne źródła energii, rozwiązania proekologiczne i zrównoważony rozwój, na rzecz tańszych surowców kopalnianych oraz wzmożonej produkcji.

Widok odradzającej się przyrody daje nam jednak powód do refleksji na temat nadmiernego wykorzystania środowiska naturalnego. Widać bowiem, jak krótkotrwałe ograniczenie działalności pozwala odbudować się środowisku naturalnemu. Warto zwrócić uwagę na często ignorowane, długofalowe, negatywne efekty produkcji zanieczyszczeń oraz na fakt, że dopiero sytuacja kryzysowa pozwala nam zaobserwować, jak wielki wpływ mogą mieć działania redukujące emisję odpadów.